Tết kể chuyện xưa: Danh nhân tỏ tình

Trong số những tình sử của người nổi tiếng, có lẽ chuyện tình của trạng Nguyễn Đăng Đạo là liều lĩnh nhất. Đăng Đạo người xứ Kinh Bắc nhưng thời trẻ có lúc ở trọ trong chùa Báo Thiên ở Thăng Long để đi học. Một lần vào dịp rằm tháng giêng, người đến chùa lễ phật rất đông, Đăng Đạo đi học về thì gặp một tiểu thư rất xinh đẹp.    

Ngay cái nhìn đầu tiên ông đã mê mệt nên lẽo đẽo theo nàng lên chùa. Nhìn thấy tiểu thư đứng lễ Phật, Đăng Đạo cũng len vào đứng cạnh. Rồi ông cố tình khấn rất to: “Nam Mô A Di Đà Phật, cầu Phật phù hộ cho vợ chồng con bách niên giai lão”. Bọn người hầu của tiểu thư nghe thấy thế thì mắng chàng vô lễ nhưng tiểu thư lại nhỏ nhẹ bảo: “Ngày xuân lễ Phật các em không được mắng người ta”. Thấy người đẹp lại ăn nói nhẹ nhàng, Đăng Đạo càng thích nên bí mật theo dõi để biết nhà nàng. Thì ra nàng là con quan Đề lĩnh quân vụ họ Ngô.

Đêm ấy, Đăng Đạo vượt tường vào phủ tìm nơi ở của tiểu thư nọ. Khi tìm được phòng thì bọn thị nữ thấy người lạ sợ quá mới chạy đi tìm tiểu thư. Nàng đến nơi, Đăng Đạo đĩnh đạc nói: “Tôi là danh sĩ Kinh Bắc đến xin quan lớn cho làm rể”. Tiểu thư hoảng sợ sai người mang tiền ra cho chàng học trò và bảo: “Thôi có chút quà mọn giúp thầy ăn học, thầy nên đi ngay kẻo cha tôi biết thì nguy cho tính mạng của thầy”. Nhưng Đăng Đạo vẫn điềm nhiên bảo: “Thưa tiểu thư, tôi có phải trộm cướp đâu mà lấy tiền bạc. Tôi chỉ đến xin cầu hôn”. Ở nhà trên, nghe ồn ào, quan Đề lĩnh tuốt gươm chạy xuống. Nhìn thấy, Đăng Đạo tiến lại vái chào liền bị quan sai người trói lại.

Ở dinh bên cạnh có quan tham tụng Phạm Công Trứ, nghe thấy hàng xóm ồn ào mới cùng lính cầm đèn lồng đi sang hỏi: “Đêm hôm, Ngô huynh có việc gì mà giận dữ thế?”. Ngô hầu thuật lại sự việc, Phạm Công Trứ cho là có việc phi thường tất là có người phi thường bèn cho người giải Đăng Đạo lên hỏi: “Anh tự xưng là danh sĩ Kinh Bắc, lính hãy cởi trói cho anh ta. Còn đây là đầu bài phú mới ra ở trường Giám cho các Cống sĩ, anh thử làm xem”. Nói rồi sai người lấy giấy bút cho Đăng Đạo. Hai quan vào nhà chưa uống hết tuần trà đã thấy lính cầm bài vào. Phạm Công Trứ đọc say mê, vừa đọc vừa trầm trồ khen ngợi rồi bảo: “Nếu Ngô huynh có ý kén rể hiền thì tôi tưởng không ai hơn được người này. Văn tài này hơn cả đám Cống sĩ ở trường Giám. Khoa này không Trạng Nguyên cũng Bảng Nhãn”.

Ngô hầu hết giận nhưng băn khoăn: “Nhà tôi hiếm hoi chỉ có một cháu gái nhưng lại đang có tang mẹ, bây giờ chưa thể bàn được”. Phạm Công Trứ gợi ý: “Ngô huynh cứ cho chàng dọn vào trong dinh học tập khi nào đại đăng khoa rồi tiểu đăng khoa cũng vừa”. Thế là từ đấy Đăng Đạo được vào trong dinh quan Đề lĩnh ăn học. Sức học chàng tiến bộ hơn hẳn vì có thêm những cánh thư của tiểu thư họ Ngô động viên. Quả nhiên đến khoa thi 1638, Nguyễn Đăng Đạo đỗ Trạng Nguyên và y hẹn, Ngô hầu đã gả người trong mộng cho chàng.

Theo Tầm Nhìn