Tập huấn “Nâng cao nhận thức về tác hại của amiăng đến sức khỏe đồng bào dân tộc thiểu số”

Ngày 27/12, tại xã Tri Lễ, huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An, Hội hỗ trợ Phát triển Kinh tế miền núi Việt Nam (VAMEDA); Trung tâm Nghiên cứu Quyền con người vùng Dân tộc thiểu số, miền núi (HRC) phối hợp với Tổ chức APHEDA Việt Nam khai giảng lớp tập huấn “Nâng cao nhận thức về mối nguy hại của amiăng đến sức khỏe đồng bào dân tộc thiểu số “

Tại buổi tập huấn, các chuyên gia đã phổ biến sự độc hại của amiăng trắng và các bệnh liên quan đến amiăng, đặc biệt là bệnh ung thư, các giải pháp phòng chống tác hại của amiăng. Các chuyên gia cũng nêu bật tính cấp thiết cần phải tuyên truyền, nâng cao nhận thức về độc hại của amiăng; áp dụng giải pháp thay thế vật liệu có amiăng; tính pháp lý của quyết định cấm sử dụng amiăng, tiến tới ngừng sử dụng amiăng trắng ở Việt Nam trong tương lai gần. Trên thế giới, nhiều nước đã cấm sử dụng amiăng

Theo chuyên gia Trần Việt Trung, Phó Chủ tịch Hội hỗ trợ Phát triển Kinh tế miền núi Việt Nam, amiăng được sử dụng rất rộng rãi để sản xuất các vật liệu chống cháy, cách âm, cách nhiệt dùng trong xây dựng, đóng tàu biển, tàu ngầm… 10 năm trở lại đây, Việt Nam luôn đứng vị trí thứ 6 trong top 10 nước sử dụng amiăng; amiăng vẫn len lỏi, tồn tại khá phổ biến ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi ở nước ta.

Chuyên gia Trần Việt Trung cũng cho biết, Tổ chức Y tế Thế giới cho biết, nếu hít phải các sợi amiăng có thể gây ra các bệnh nghiêm trọng và gây tử vong, bao gồm ung thư phổi, u trung biểu mô, bụi phổi amiăng. Cũng có tài liệu ước tính, hiện amiăng gây ra 255.000 ca tử vong mỗi năm.

Bởi vậy, hoạt động thương mại và sử dụng amiăng đã bị hạn chế rất nhiều, bị loại bỏ hoặc bị cấm hoàn toàn ở một số quốc gia, bao gồm Liên minh Châu Âu, Úc, Nhật Bản… Tuy nhiên, nhiều quốc gia đang phát triển vẫn sử dụng amiăng làm vật liệu xây dựng.

Việt Nam chúng ta cũng đang đối mặt với nhiều loại vật liệu xây dựng chứa hợp chất độc hại này. Trong đó tấm lợp Fibro- xi măng đang có một khối lượng lớn hiện có trong mọi vùng miền đất nước, nhất là ở các vùng nông thôn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Thực hiện Quyết định 1469/QĐ-TTG của Thủ tướng Chính phủ về việc Phê duyệt Quy hoạch phát triển vật liệu xây dựng của Việt Nam đến năm 2020 tầm nhìn đến năm 2030, trong đó tại Khoản 4, Điều 1 Thủ tướng đã chỉ đạo: Giai đoạn từ năm 2020 đến năm 2030 xây dựng lộ trình giảm dần, tiến tới chấm dứt việc sử dụng sợi amiăng trắng trong sản xuất vật liệu lợp.

Do tác hại của amiăng trắng đối với sức khỏe con người, các quốc gia cấm sử dụng amiăng trắng đang ngày càng tăng lên. Chúng ta cần tuyên truyền rộng rãi để người dân nâng cao hiểu biết về amiăng và các bệnh do amiăng gây ra, giúp người dân có biện pháp phòng ngừa, tự bảo vệ mình.

“Dù hiện nay tình hình nhập khẩu amiang, sản xuất và sử dụng tấm lợp AC trong 5 năm gần đây ở Việt Nam đã giảm rất nhiều. Nếu như năm 2015, số lượng tấp lợp AC được sản xuất là 77.563.000 m2, thì năm 2019 còn 28.000.000 m2. Tuy nhiên, chúng ta cần tiếp tục kiến nghị cơ quan quản lý nhà nước có chính sách ưu đãi về thuế để nhập nguyên liệu sản xuất tấm lợp không amiăng; giảm thuế cho doanh nghiệp sản xuất tấm lợp không sử dụng amiăng.” Chuyên gia Trần Việt Trung nhấn mạnh.

Theo TS. Đồng Xuân Thụ, Phó Chủ tịch thường trực kiêm Tổng thư ký Hội hỗ trợ Phát triển Kinh tế miền núi Việt Nam, Chính phủ cần có lộ trình ngừng sử dụng amiang ở Việt Nam, càng sớm càng tốt; Có chính sách ưu đãi về thuế trong lộ trình để nhập các nguyên liệu sản xuất tấm lợp không amiang và giảm thuế cho các doanh nghiệp sản xuất tấm lợp không amiang cho đến khi cấm hoàn toàn; Nâng thuế nhập khẩu amiang và các sản phẩm chứa amiang; Tăng cường công tác tuyên truyền để cộng đồng nâng cao nhận thức, kiến thức, hiểu biết về amiang, các biện pháp phòng ngừa các bệnh liên quan đến amiang.

Liên quan đến tác hại của amiang, tại cuộc Hội thảo khoa học “Nâng cao nhận thức về mối nguy hại của amiăng đến sức khỏe đồng bào dân tộc thiểu số và vận động để loại trừ các bệnh liên quan đến amiăng tại Việt Nam” do Hội Y học lao động Việt Nam (VAOH), Tổ chức APHEDA Việt Nam; Hội Khoa học kỹ thuật An toàn vệ sinh lao động Việt Nam (VOSHA); Hội hỗ trợ Phát triển Kinh tế miền núi Việt Nam (VAMEDA); Viện Sức khỏe nghề nghiệp và Môi trường (NIOEH); Viện Tài nguyên, Môi trường và Phát triển cộng đồng ( IRECO), Trung tâm Nghiên cứu Quyền con người vùng Dân tộc thiểu số, Miền núi (HRC) phối hợp tổ chức ngày 23/11/2021, PGS.TS. Nguyễn Văn Sơn, Viện Sức khỏe nghề nghiệp và môi trường cho biết, hiện nay, tại nước ta có khoảng 40 cơ sở sản xuất tấm lợp có amiăng. Tại cộng đồng, người dân sử dụng tấm lợp amiăng để lợp mái nhà, bếp, chuồng trại chăn nuôi. Người sử dụng tấm lợp Fibro xi măng có nguy cơ nhiễm amiăng từ hoạt động khoan, cắt, lắp đặt, tháo dỡ tấm lợp Fibro xi măng, từ nguồn phế thải từ tấm lợp Fibro xi măng. Các chất thải có chứa amiăng có khả năng làm tăng tỷ lệ mắc ung thư do sợi amiăng xâm nhập cơ thể qua đường ăn uống, hô hấp hoặc qua da. Thí dụ, khi sợi amiăng được hít vào cơ thể qua đường hô hấp, sợi amiăng sẽ xâm nhập vào phổi, gây tổn thương tế bào biểu mô, dẫn tới các bệnh về phổi như ung thư phổi, ung thư biểu mô. Thời gian ủ bệnh từ 10-40 năm.

Theo Cục Quản lý môi trường y tế, Bộ Y tế, trên toàn cầu, mỗi năm amiang gây ra cái chết do ung thư phổi của 41.000 người. Số người chết do ung thư trung biểu mô ác tính là 59.000 người. Số người chết do ung thư trung biểu mô ác tính ngày càng gia tăng ở các nước phát triển đã sử dụng nhiều amiang trong quá khứ.

Tuy nhiên, việc chẩn đoán các bệnh ung thư, đặc biệt là ung thư trung biểu mô yêu cầu kỹ thuật cao về thiết bị và đội ngũ bác sĩ giỏi, hiện nay Việt Nam mới chỉ đáp ứng một phần. Số liệu liên quan đến tiếp xúc amiang tại các cơ sở sản xuất và trong khu dân cư gần nơi sản xuất tấm lợp, má phanh và các vật liệu bảo ôn, cách âm, cách nhiệt và các khu vực người dân sử dụng nhiều tấm lợp, cũng như thải bỏ, tiêu hủy hiện cũng chưa thống kê được.

Cũng rất khó để kiểm soát mức độ an toàn đối với sức khỏe con người tại các cơ sở sản xuất và sử dụng amiang tại Việt Nam cũng như trên thế giới. Các nghiên cứu trên thế giới đều cho thấy: Amiang có khả năng gây bệnh rất cao dù với mức độ tiếp xúc thấp và không thể sử dụng amiang một cách an toàn. WHO và Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) đều khuyến nghị các nước loại bỏ sử dụng tất cả các loại amiang để phòng chống các bệnh liên quan đến amiang.

Từ năm 2006, ILO đã có khuyến nghị nêu rõ tất cả các loại amiang đều được phân loại là chất gây ung thư ở người và đề nghị không sử dụng Công ước Amiang số 162 năm 1986 để làm lý do tiếp tục sử dụng amiang.

Phát biểu tại buổi tập huấn, TS. Hoàng Xuân Lương, Giám đốc HRC (nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc của Chính phủ) cho biết:

Vùng dân tộc thiểu số (DTTS) có 5.266 xã, trong đó có 1.957 xã khu vực III và 20.139 thôn, bản ngoài xã khu vực III thuộc diện đặc biệt khó khăn; tập trung ở 52 tỉnh, thành phố, đông nhất là khu vực Tây Bắc, Tây Nguyên,

Vùng DTTS đã và đang là “lõi nghèo của cả nước”: thu nhập bình quân đầu người của DTTS chỉ bằng khoảng 30% so với bình quân chung cả nước. Dân số DTTS chiếm 14,6% dân số cả nước nhưng tỷ lệ hộ nghèo chiếm 63% hộ nghèo của cả nước. Một số nhóm DTTS có tỷ lệ hộ nghèo đang ở mức rất cao lên đến 70 – 80% như: Ơ Đu, Co, Khơ Mú, Xinh Mun, La Ha, Kháng, Mông và Xơ Đăng….

Chính vì đặc điểm trên mà với lợi thế giá rẻ, tấm lợp có chứa Amiang chảy dồn về vùng DTTS, theo khảo sát trực tiếp của Trung tâm HRC phối hợp Tổ chức Actionaid, Anpheda, tại huyện Thông Nông, tỉnh Cao Bằng năm 2019, thì có 35% số hộ gia đình vẫn lợp nhà ở, 60% số hộ vẫn dùng tấm lợp này vào các công trình phụ của gia đình. Tại huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ, khoảng 20% dùng lợp nhà, 35% lợp công trình phụ, tại tỉnh Lạng Sơn, các huyện vùng biên giới sử dụng lợp nhà 25%, 40% lợp các công trình phụ.

 “Người dân vẫn dùng nước mưa chảy từ mái nhà tấm lợp Amiang để ăn uống, các tấm lợp vỡ vụn vẫn được dùng làm nền nhà, nền sân, rải đường đi, ngổn ngang cả đầu nguồn nước.”, TS.Hoàng Xuân Lương quan ngại.

Từ cảnh báo của Tổ chức Y tế thế giới, Tổ chức Lao động Quốc tế, tổ chức chống ung thư, từ kết quả khảo sát của Bộ Y tế về các bệnh ung thư, nhất là ung thư Trung biểu mô, TS.Hoàng Xuân Lương đưa ra kiến nghị:

Thứ nhất: Phải đặt lợi ích sức khỏe của nhân dân lên trên hết, có chủ trương hỗ trợ các doanh nghiệp đang sản xuất tấm lợp có chứa Amiang chuyển đổi sản phẩm thay thế. Trợ giá cho những loại tấm lợp không sử dụng Amiang.

Thứ hai: Có kế hoạch thu gom, xử lý sản phẩm có chứa Amiang, không để ảnh hưởng môi trường.

Thứ ba: Không cho phép các chương trình chính sách dân tộc, các chương trình nhân đạo hỗ trợ tấm lợp này cho đồng bào.

Thứ tư: Yêu cầu các Doanh ngiệp trong thời gian chưa chuyển đổi sản phẩm thì phải dán nhãn cảnh báo nguy cơ độc hại của tấm lợp có chứa Amiang, như dán nhãn thuốc lá.

Thứ năm: Ngày 20/5/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành quyết định số 659/QĐ-TTg phê duyệt chương trình chăm sóc sức khỏe, phòng chống bệnh nghề nghiệp đã đưa các cơ sở sản xuất có sử dụng Amiang là môi trường Lao động độc hại, gọi là bệnh Amiang nghề nghiệp; phải cập nhật hồ sơ quốc gia đối với các bệnh liên quan đến Amiang tại các trung tâm ghi nhận ung thư trên toàn quốc.

– Nghị định số 09/2021/NĐ-CP ngày 09/2/2021 Quy định: Sử dụng nhóm Sepentine để sản xuất tấm lợp phải có xuất xứ rõ ràng; phải sản xuất trong các điều kiện, yêu cầu nghiêm ngặt, nồng độ sợi Amiang không vượt quá giới hạn cho phép; có các phương án xử lý phế phẩm, bụi, nước thải, đảm bảo an toàn vệ sinh lao động và môi trường.

– Khuyến khích sử dụng các loại sợi thay thế sợi Amiang trong sản xuất tấm lợp; Thủ tướng Chính phủ quy định lộ trình hạn chế sản xuất và sử dụng tấm lợp có sợi Amiang.

– Chính phủ nên xây dựng chính sách thay thế dần tấm lợp này ở vùng DTTS.